ИРОНВÆНДАГ

Мæрдæгъдау. Ивгъуыд æнусы дыккаг æмбисы дæр ма-иу мардныгæнæн бон фенæн уыд ацы æгъдау. Уый ноджы карздæр кодтой, ирæтты фылдæр хай ма хæхбæсты куы цард, уæд. Иронвæндаг кодтой мардæн йæ ныгæнæн бон саударæн, хъыггæнæн æмæ бузныджы раныхæсты размæ. Мардыл адæмы кæуын кодтой хъарæггæнджытæ. Уыдонæй карздæр та-иу фесты иронвæндаггæнджытæ.

Иронвæндаджы æгъдауы-иу архайдтой, чи амард, уый хотæ æмæ хæстæг æрвадæлты чызджытæ, кæд йæ мад æрыгон у, уæд, уый, стæй сын кæд чындзытæ ис, уæд уыдон дæр. Хотæн-иу се 'фсымæр æрыгонæй куы амард, уæд-иу сæ дзыккутæ æрыхæлдтой, æмæ сæ-иу сæ цæнгтыл æрытыхтой. Æлгъыст дæр ма баззад: «Дæ хотæ дæ мæрдæй сæ дзыккутæ æрыхалой!» Иронвæндаггæнджытæ-иу гом кулдуары æддæ цыппæргæйттæй-æхсæзгæйттæй — æстгæйттæй æрлæууыдысты, сæ галиуæрдыгæй разæй хъарæггæнæг ус, иу санчъех фæстæдæр — кæд æрыгон мард уыд, уæд — йæ мад, йæ хотæ, сæ чындзытæ, стæй æрвадæлты чызджытæ, хæрæфырттæ, æрвадæлты чындзытæ. Хъарæггæнæг ус йæ хъарæджы дзуры, табæты (чырыны) цы мард ис, уымæ. Йæ размæ иронвæндаджы йæ мæрдæй чи æрлæууыд, уыдоны зæрдæйы рыст æвдисы «дæ-дæй, дæ-дæ-дæй» кæнгæ, æмæ йын уыдон дæр, сæ уæрджытæ æмæ рустæ хойгæйæ, марой кæнгæйæ, иумæ дзуапп дæттынц «дæ-дæй, дæ-дæ-дæй» дзургæйæ. Хъарæггæнæг иу къахдзæф акæны æмæ та ныхъхъарæг кæны. Алы акъахдзæфы фæстæ дæр йæ хъарæг вæййы æндæр адæймагмæ: чи амард, уый мадмæ, фыдмæ, кæд ын ус ис, уæд уымæ, фыдыфыд, фыдымадмæ, мадымад, мадыфыдмæ, каистæм, хотæм, йæ цотмæ æмæ афтæ дарддæр. Хъарæг кæны карзæй-карздæр. Иронвæндаггæнджыты еу-додоймæ кæуынц, æрдиаг кæнынц æппæт хъыггæнæг адæм дæр. Хуымæтæджы адæмон сфæлдыстады загъд нæй: «Сæ кæуынмæ дуртæ дæр скъуыдысты, хæхтæ лæбырдысты, къæдзæхтæ хæлдысты.

Афтæ-иу, кæугæ, æрдиаггæнгæ, сæхи хойгæ, рустæ, сæрыхъуынтæ тонгæ, иронвæндаггæнджытæ къахдзæф къахдзæфы фæстæ бахæццæ сты марды уæлхъусмæ. Кæд мард ас нæлгоймаг уыд, уæд-иу йæ чындзытæ йæ разы зонгуытыл æрлæууыдысты. Уымæй йын кодтой йæ фæстаг лæггад. Йæ сæрыхъуынтæ-иу чи ныттыдта, уый сæ бындзыггай æвæрдта марды чырыны.

Иронвæндаг кодтой æмæ ма ныр дæр ранæй-рæтты кæнынц нæлгоймæгтæ дæр. Æрмæст мыггаджы нæлгоймæгтæй кæнæ хистæр сылгоймæгтæй исчи куы амæлы, уæд уый табæты уæлхъусмæ. Сæ разæй фæцæуы хъарæггæнæг ус. Мардмæ куы бахæццæ вæййынц, уæд ыл алчидæр йæ къух авæры æмæ раздæхы. Хъарæггæнæгæй Цгъойты мыггагæн æмæ хæстæг-хиуæттæн дзæвгар фæлæггад кодта Цгъойты Никъолозы чызг Еличка. Рухсаг уæд, цардæй йæхæдæг дæр ахицæн. Уый-иу зианы бон мыггаджы нæлгоймаг фæсивæды разæй, зæрдæхалæн хъарæггæнгæ, марды уæлхъусмæ куы цыд, уæд йæ ныхæстæм цыфæнды хъæбæр зæрдæйы хицау адæймаг дæр æнæскæугæ нæ фæлæууыдаид. Ирон адæммæ та, мардыл цас тынгдæр фæхъыг кæной, уый бæрц кадджындæр кодта, цас фылдæр цæссыг ахæсса, уый бæрц ын Мæрдты бæсты Дзæнæтмæ фæндагыл æнцондæр цæуæн уыдзæн, цæссыг, дам, ын йæ фæндаг рухс кæны.

Мардæгъдау иронвæндаджы тæваг ирон адæммæ, æвæццæгæн, æрхæццæ нæ рагфыдæл скифтæй. Уыдоны мардæгъдæутты тыххæй рагон бердзенаг, историйы фыд Геродот фыста, зæгъгæ, скифтæн-иу се 'лдар кæнæ паддзах куы амард, уæд уыдысты тынг фыдох. Раздæр уал ын-иу, паддзæхты кæм ныгæдтой, уым егъау дзыхъ-ингæн скъахтой, уый фæстæ-иу марды уæрдоны сæвæрдтой æмæ йæ ластой иу ранæй иннæ ранмæ. Афтæмæй-иу æй æрзилын кодтой, æлдариуæг кæнæ паддзахиуæг цы зæххытыл кодта, уыдоныл. Алы ран дæр-иу адæм лыг кодтой сæ хъустæй чъылбыз, сæрыхъуынты бындзыг, кардæй кодтой сæ къухтыл тымбыл лыг, цъæррæмыхстытæ кодтой сæ ныхтæ æмæ фындзтæ, сæ галиу æрмттæ-иу фæхуынкъ кодтой фатæй.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ